ΝΙΚΗ ΚΑΙ ΗΤΤΑ

Είναι γνωστό σ’ όλους μας το λατινικό ρητό «Vae victis=ουαί τοις ηττημένοις», φράση που ελέχθη κατά το Ρωμαίο ιστορικό Τίτο Λίβιο, από τον αρχηγό των Γαλατών Βρέννο, ο οποίος, όταν οι Ρωμαίοι παραπονέθηκαν ότι ο χρυσός, με τον οποίο θα εξαγοραζόταν η αποχώρηση των Γαλατών εκ της Ρώμης, δεν ζυγιζόταν με ακρίβεια, έρριξε το ξίφος του προς το μέρος των σταθμών του ζυγού και αναφώνησε «vae victis». Τουτέστι ο ηττημένος εξαρτάται απόλυτα από τη διάθεση του νικητού και τίποτα δεν μπορεί να τον σώσει. Συνεπώς δεν έχει έννοια και σημασία κανένα παράπονο και καμμία διαμαρτυρία.
Παρόμοιο λατινικό, ρητό που εκφράζει το ίδιο νόημα, είναι το λεχθέν από τον Αινεία προς τους συμπολεμιστές του κατά την άλωση της Τροίας· «Una salus victis, nullam sperare salutem=μία σωτηρία υπάρχει δια τους ηττημένους, να μη ελπίζουν σε καμμία σωτηρία».
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, ατομικά ο καθένας, ή συλλογικά η κάθε ομάδα ανθρώπων, ή ο κάθε λαός προσπαθεί να επικρατήσει των άλλων, ώστε να είναι αυτός κύριος της καταστάσεως και να κατευθύνει τα πάντα προς το ίδιον συμφέρον και όφελος.
* * *

Βέβαια υπό πολλών τονίζεται και η σπουδαιότητα του αγώνος, της προσπαθείας, του καθήκοντος ασχέτως αποτελεσμάτων. Και τονίζεται ότι η δόξα πολλές φορές είναι με το μέρος των ηττημένων, όταν αυτοί αγωνισθούν υπεράνθρωπα, με απαράμιλλο θάρρος, εγκαρτέρηση, σθένος, υπομονή και επιμονή. Εδώ ισχύει το «Gloria victis=δόξα τοις ηττημένοις». Ας θυμηθούμε τον Κ. Καβάφη στο περίφημο του ποίημα «Θερμοπύλες» που λέγει· «Τιμή σ’ εκείνους όπου στη ζωή των/ ώρισαν να φυλάγουν Θερμοπύλες…και περισσότερη τιμή τους πρέπει/ όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)/ πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,/ κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούν». Ας θυμηθούμε τον τροβαδούρο του έπους του ’40, τον Γ. Βλάχο, να γράφει στη «Καθημερινή»· «Δεν πολεμούμεν δια την νίκην· πολεμούμεν διά την δόξαν».

* * *

Άλλοι πάλι, μελετώντας σε βάθος την ανθρώπινη ιστορία και βλέποντας ρεαλιστικά και ουσιαστικά τα πράγματα, κρίνουν ότι και αυτή η νίκη δεν συμφέρει πάντοτε. Ας θυμηθούμε τα ρητά «Πύρρειος νίκη» και «Καδμεία νίκη». Ας θυμηθούμε και πάλι τον Γ. Βλάχο, ο οποίος σε άρθρο του στη «Καθημερινή», στις 1-10-1938, με τίτλο «Ειρήνη», αναλογιζόμενος τι κόστισε στην ανθρωπότητα ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ότι δεν πρέπει να γίνει άλλος και εάν γίνει θα είναι σκέτη αυτοκτονία, γράφει τα εξής αξιοπρόσεκτα· «…διεπιστώθη ως πικροτάτη αλήθεια, όχι μεταξύ του κόσμου των ηττημένων αλλά μεταξύ του πλήθους των νικητών, ότι δεν είναι μόνο ο πόλεμος καταστροφή, αλλ’ ότι καταστροφή είναι και η νίκη και ότι είναι πλάνη η εκ της επικρατήσεως ευτυχία».
Λέγοντας αυτά, ο Γ. Βλάχος, μένει στα καταστροφικά αποτελέσματα της νίκης, επί του πολιτισμού, της προόδου και της ευημερίας, των λαών και των επί μέρους ατόμων. Όμως, ο Ρώσος φιλόσοφος Ν. Μπερδιάγεφ (1874-1948), στη πραγματεία του «Περί της δουλείας και της ελευθερίας του ανθρώπου» που έγραψε το 1939, εξετάζει -μεταξύ άλλων- και το θέμα της νίκης, όχι μόνο εν σχέσει με τις καταστροφές που επιφέρει στον υλικό πολιτισμό, αλλά και εν σχέσει με τη φθορά που επιφέρει στη ψυχή και στο χαρακτήρα του νικητού, και λέγει τα εξής αξιοπρόσεκτα· «Αλλοίμονο στους νικητές και όχι στους ηττημένους. Οι νικητές είναι οι πραγματικοί σκλάβοι και όχι οι ηττημένοι. Γίνονται σκλάβοι των παθών τους και η συνείδηση τους σκοτεινιάζει εντελώς. Ο νικητής αντί να δειχθεί γενναιόδωρος και ανθρώπινος, γίνεται σκληρός και ανελέητος. Διψάει για καταστροφή· πλημμυρίζει από περηφάνεια· μεθάει από οίηση και ναρκισσισμό. Όσο πιο μεγάλη είναι η νίκη του, τόσο πιο πολύ θεοποιεί τον εαυτό του. Η νίκη είναι από τα τρομερώτερα πράγματα στον κόσμο».
Και ερχόμαστε στον άγιο Χρυσόστομο, το μεγάλο δάσκαλο και κήρυκα της Εκκλησίας μας, ο οποίος εξετάζοντας το θέμα της νίκης και της ήττας -από πλευράς χριστιανικής κοσμοθεωρίας- λέγει τα εξής· «Στους κοσμικούς αγώνες στεφανώνεται ο νικητής· στους πνευματικούς ο ηττημένος. Στο χριστιανισμό, στο στάδιο του Χριστού αυτός είναι ο νόμος των βραβείων. Όλα έχουν ορισθεί αντίθετα από τους νόμους της κοσμικής λογικής. Η νίκη που προκύπτει από την εξουθένωση, την κακοποίηση, τον εξευτελισμό των αντιπάλων ανήκει στους νόμους του διαβόλου» (Ε.Π.Ε. 17,499). Και ο άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος, για ν’ αναφερθούμε και σ’ ένα άλλον πατέρα της Εκκλησίας μας, στο αυτοβιογραφικό του ποίημα «Περί τον εαυτού βίον», αναφερόμενος στην εγκατάλειψη του επισκοπικού θρόνου της Κων/πόλεως, λόγω της αθλίας συμπεριφοράς των συνεπισκόπων του, γράφει· «…είμαι ζωντανός νεκρός εδώ/ νικημένος, αλλά στεφανηφόρος, τι παράξενο/το Θεό έχοντας φίλο και τους ενθέους/ αντί για θρόνο και περηφάνεια κούφια (Ε.Π.Ε. 10,171).

* * *

Συνεπώς σύμφωνα με την πατερική θεολογία, η νίκη -η πνευματική, η αιώνια, η αμάραντη, η ισχύουσα στο διηνεκές- είναι αυτή που προκύπτει από τη δική μας εξουθένωση, κακοποίηση, εξευτελισμό, κατατρόπωση από τους αντιπάλους μας. Ο μεγάλος και ένδοξος και αιώνιος νικητής είναι ο νικημένος Χριστός. Είναι ο σταυρωμένος και εγκαταλειμμένος, σχεδόν απ’ όλους, Μεσσίας μας. Είναι ο παντοδύναμος αδύναμος. Είναι ο ένδοξος άδοξος. Είναι ο αθάνατος θνητός. Είναι ο εξοντωμένος θριαμβευτής. Και αυτό που συμβαίνει με το Χριστό, συμβαίνει και με αυτούς που βαδίζουν «επόμενοι τοις ίχνεσι» αυτού, τους αγίους της Εκκλησίας μας. Κι αυτοί είναι οι νικημένοι νικητές. Οι εξουθενωμένοι δυνατοί. Οι κατατροπωθέντες θριαμβευτές. Οι άδοξοι ένδοξοι. Οι θνητοί αθάνατοι.
Ας το χωνέψουμε όλοι μας ότι χριστιανός είναι· ο πάντοτε κοσμικά νικημένος, εξουθενωμένος, κυνηγημένος, αφανής, άσημος, τιποτένιος, διαβεβλημένος διά Χριστόν. Ο πάντοτε φέρων τα «στίγματα του Χριστού εν τω σώματί του» (Γαλ. 6,17). Όπου υπάρχει κοσμική δόξα και μεγαλοπρέπεια και ισχύς και κατατρόπωση των αντιπάλων δια της βίας, όπως στην αίρεση του παπισμού, εκεί δεν υπάρχει χριστιανισμός.

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ
www.pigizois.net/pmeletios