Δαιμονισμός και Εξορκισμός στην Ορθόδοξη Εκκλησία


Του Αλέξανδρου Φ. Καραμπάτσου

Τα τελευταία έτη γίνεται αρκετός λόγος για το φαινόμενο του δαιμονισμού, των δαιμονικών επιρροών και του εξορκισμού. Πιο συγκεκριμένα, πολλοί ιερείς έχουν δεχτεί ερωτήσεις πιστών γύρω από τα θέματα αυτά ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ίσως τους ζητήθηκε ακόμη και να αναγνώσουν ευχές εξορκισμού. Παρόλα ταύτα αρκετές ανακρίβειες γράφονται και ακούγονται κατά καιρούς από διάφορους κύκλους, επιστημονικούς, παραψυχολογικούς ή άλλους. Με το άρθρο αυτό επιχειρούμε να παρουσιάσουμε αδρομερώς την πίστη, τη διδασκαλία και την μακραίωνη πρακτική της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας πάνω στο θέμα.

1. Εισαγωγικά
Δαιμονισμός στην ορθόδοξη παράδοση ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο ο άνθρωπος εξουσιάζεται ψυχοσωματικά από πονηρά πνεύματα. Αρκετά παραδείγματα δαιμονιζομένων ανθρώπων που θεραπεύτηκαν από τον Κύριο υπάρχουν στην Καινή Διαθήκη (Μάρκ. 1:23-27, Λουκά 4:33-35, 9:43, Ματθ. 10:1, Μάρκ. 16:17, Ματθ. 7:22) ενώ ο ίδιος έδωσε στους αγίους Του μαθητές εξουσία να εκβάλλουν δαιμόνια (Ματθ. 10:8, Μάρκ. 16:17-18). Επίσης οι περισσότεροι εκ των πατέρων της Εκκλησίας μας αναφέρονται στο θέμα των δαιμονικών επιρροών στα συγγράμματά τους.

2. Εξορκισμός των κατηχουμένων

Α) Η πρακτική της αρχαίας Εκκλησίας
Στα πρωτοχριστιανικά χρόνια η ιεροπραξία του εξορκισμού, που επιτελούνταν στους κατηχουμένους προ της βαπτίσεως τους, είχε ανατεθεί στους επτά διακόνους.1 Βασικός σκοπός των εξορκισμών που διαβάζονταν στους κατηχουμένους ήταν η εκδίωξη των πονηρών πνευμάτων που τυχόν εμφώλευαν στις ψυχές αυτών και η προετοιμασία τους για το ιερό βάπτισμα. Επειδή όμως οι ανάγκες της Εκκλησίας αυξήθηκαν λόγω της προσελεύσεως πολλών κατηχουμένων στους κόλπους της, ήδη από τον 3ο αιώνα ορίστηκε ειδική τάξη κληρικών που ονομάστηκαν «εξορκιστές» και ήταν επιφορτισμένοι με το έργο αυτό. Οι κληρικοί που αναλάμβαναν την διακονία αυτή επιλέγονταν από τον επίσκοπο (κανών ι΄ της εν Αντιοχεία Συνόδου, κανών κς΄ της εν Λαοδικεία Συνόδου). Οι ευχές του εξορκισμού διαβάζονταν στους κατηχουμένους όχι μια μόνο φορά αλλά επανειλημμένως και σε διαφορετικές ημέρες.2

Β) Η σύγχρονη πράξη
Εξορκισμοί σήμερα αναγιγνώσκονται κατά την ακολουθία «εἰς τό ποιῆσαι κατηχούμενον» που προηγείται του βαπτίσματος. Οι εξορκισμοί που διασώζονται στο κείμενο της ακολουθίας αυτής είναι μόνον ένα μέρος των ευχών που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Εκκλησία κατά την κατήχηση.3 Σήμερα ίσως προκαλεί εντύπωση το ύφος των εξορκιστικών αυτών ευχών στις οποίες εμφανίζεται ο διάβολος ως έχων τεράστια εξουσία ενώπιον του βαπτιζόμενου. Πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη ότι οι ευχές αυτές προϋπέθεταν ότι ο κατηχούμενος δεν ήταν νήπιο αλλά ενήλικος προ ολίγου ειδωλολάτρης, και ως εκ τούτου επιρρεπής σε δαιμονικές επιρροές.4

3. Άλλες ευχές εξορκισμού
Στο Ευχολόγιο της Εκκλησίας μας υπάρχουν επτά «εὐχαί ἢτοι ἐξορκισμοὶ ἐπὶ πασχόντων ὑπὸ δαιμόνων» συγγραφείς των οποίων είναι οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας μας, Ιωάννης ο Χρυσόστομος και Μ. Βασίλειος. Τέσσερις από τις ευχές αυτές απευθύνονται στον Θεό και ζητούν την θεία παρέμβασή του ώστε να ελευθερωθεί ο πάσχων από τη δαιμονική επιρροή (Ὁ Θεὸς τῶν θεῶν καὶ Κύριος τῶν κυρίων…, Ὁ Θεὸς τῶν οὐρανῶν, ὁ Θεὸς τῶν φώτων… του Μ. Βασιλείου και Ὁ Θεὸς ὁ αἰώνιος, ὁ λυτρωσάμενος τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων…, Ἐπικαλούμεθά σε, Δέσποτα, Θεὲ παντοκράτωρ… του ιερού Χρυσοστόμου). Οι υπόλοιπες ευχές απευθύνονται ευθέως στα πονηρά πνεύματα και με εκφράσεις που προκαλούν φρίκη και τρόμο τα επιτιμούν και τα διατάζουν να εξέλθουν από του πάσχοντος (Ἐξορκίζω σε τὸν ἀρχέκακον τῆς βλασφημίας… του Μ. Βασιλείου και Τὴν θείαν τε καὶ ἁγίαν, καὶ μεγάλην, καὶ φρικτήν, καὶ ἄστεκτον ὀνομασίαν… του ιερού Χρυσοστόμου).

Αξιοσημείωτο τυγχάνει το γεγονός ότι η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχει συνθέσει ειδική ακολουθία εξορκισμού η οποία αναθεωρήθηκε πρόσφατα και περιέχεται στο Ευχολόγιό της (Ritual Romanum). Στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν συνέβη το ίδιο πιθανότατα διότι η χρήση των ευχών αυτών, σε αντίθεση με τους εξορκισμούς των κατηχουμένων, ήταν ανέκαθεν και εξακολουθεί να είναι σπανία.

4. Μύθοι και η αλήθεια
Γεγονός τυγχάνει ότι ο πιστός λαός προβληματίστηκε για πρώτη φορά γύρω από τα θέματα του δαιμονισμού και του εξορκισμού όταν προβλήθηκαν κινηματογραφικές ταινίες οι οποίες τα διαπραγματεύτηκαν άμεσα αλλά με επιπολαιότητα. Εκεί παρουσιάστηκαν γεγονότα εν μέρει αληθή αλλά στην πλειοψηφία τους υπερτονισμένα και ανακριβή τα οποία προβλημάτισαν τον πιστό λαό που προσέτρεξε στους ιερείς απορών αν όχι τρομοκρατημένος από όσα είδε. Σε κάθε περίπτωση η σκηνοθετική ευρηματικότητα δεν εκφράζει την αλήθεια και την πίστη της Εκκλησίας γύρω από το φαινόμενο του δαιμονισμού. Η Εκκλησία εκφράζεται με βάση τη Γραφή, την παράδοσή της και την πατερική γραμματεία, στοιχεία στα οποία βασίστηκε για την καθιέρωση της πρακτικής που χρησιμοποιεί εδώ και αιώνες στο υπό εξέτασιν ζήτημα.

Κάποιοι θεωρούν ότι πρέπει να προστρέξουν σε μάγους και πνευματιστές κάθε είδους για να σωθούν από τα πονηρά πνεύματα, μη γνωρίζοντες ότι έτσι τους δίνουν μεγαλύτερη ισχύ εναντίον τους χρησιμοποιώντας τα σκοτεινά έργα του διαβόλου. Σε κάθε περίπτωση η μόνη αρμόδια και ικανή να λυτρώσει τους πάσχοντες από τη δαιμονική δοκιμασία είναι μόνον η Εκκλησία που γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο κάθε φορά ενεργεί.

5. Δαιμονισμός και ψυχική νόσος
Τυγχάνει γνωστό ότι ένα ποσοστό πασχόντων από συμπτώματα δαιμονισμού στην πραγματικότητα χρειάζονται επείγουσα ψυχιατρική βοήθεια και ότι ψυχικές νόσοι οι οποίες σήμερα είναι ιατρικά καταγεγραμμένες θεωρούνταν κάποτε περιπτώσεις δαιμονικής επιρροής.5

Για τους λόγους αυτούς η Εκκλησία πριν προχωρήσει σε εξορκισμό διεξάγει απαραιτήτως έρευνα για να διαπιστώσει εάν όντως βρίσκεται ενώπιον περιπτώσεως δαιμονισμού. Εξορκισμός διεξάγεται μόνον μετά από άδεια του οικείου επισκόπου η οποία εκδίδεται αφού πιστοποιηθεί με στοιχεία ότι ο πάσχων βρίσκεται υπό την επίδραση ακαθάρτων πνευμάτων και αποκλειστεί με βεβαιότητα η περίπτωση ψυχικής νόσου. Ο φωτισμένος πνευματικός δύναται να αναγνωρίσει τα σημεία του δαιμονισμού. Σε κάθε περίπτωση ο ιερεύς πρέπει να σκεφτεί σοβαρά το ενδεχόμενο δαιμονισμού όταν ο πάσχων παρουσιάζει υπερφυσικές ικανότητες που δεν απαντώνται στους υπολοίπους ανθρώπους (πχ. γνωρίζει μυστικά, ομιλεί ξένες γλώσσες που ποτέ δεν διδάχτηκε, παρουσιάζει υπερβολική μυϊκή δύναμη σε σχέση με την ηλικία ή τη διάπλασή του κλπ.).6

6. Συμπεράσματα
Πολλοί άνθρωποι από άγνοια ή από φόβο αρνούνται να πιστέψουν στην ύπαρξη του διαβόλου και της επιρροής που ασκεί στους δαιμονιζομένους. Οι πατέρες γράφουν ότι η μεγαλύτερη νίκη του διαβόλου επί του ανθρώπου είναι τον πείσει ότι δεν υπάρχει διότι με τον τρόπο αυτό ο άνθρωπος μένει ακάλυπτος απέναντι στα τεχνάσματα που ο πονηρός μεταχειρίζεται εναντίον του.

Είναι φανερό ότι το φαινόμενο του δαιμονισμού είναι μια υπαρκτή πραγματικότητα που δεν χωρεί αμφισβήτηση. Παρόλα ταύτα εάν ο άνθρωπος ζει μια ζωή πλήρη θεϊκής χάριτος, εάν αισθάνεται μέσα του τη ζωντανή παρουσία του «τόν διάβολον καταπατήσαντος» Χριστού και εάν νιώθει ότι τα διαβήματά του κατευθύνονται σύμφωνα με τις θείες Του εντολές, δεν έχει να φοβηθεί καμιά δαιμονική επιρροή και καμιά σατανική επενέργεια διότι έχει «ἰσχὺν τοῦ πατεῖν ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχθροῦ» (α΄ ευχή εξορκισμού Μ. Βασιλείου).



ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Mastrantonis G., Excorsism, Greek Orthodox Archdiocese of America, New York 1990
2. Φουντούλη Ι., Τελετουργικά Θέματα, Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2002, σελ.180,
Τρεμπέλα Π., Μικρόν Ευχολόγιον τ. Α΄ (έκδοση β΄), Εκδόσεις Aδελφότητος Θεολόγων «Ο Σωτήρ», Αθήνα 1998, σελ. 276-277
3. Φουντούλη Ι., όπ.π., σελ.180
4. Τρεμπέλα Π. όπ.π., σελ. 276
5. Papademetriou G., “Exorcism and the Greek Orthodox Church”. Στο Exorcism through the Ages, Philosophical Library, New York 1974
6. The Roman Ritual, The Bruce Publishing Company, Milwaukee 1964