Αγίου Γρηγορίου Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά
Ομιλία επί του Ευαγγελίου του Χριστού περί της Σαμαρείτιδος

Όλη αυτή την περίοδο που διανύουμε τώρα, επεκτεινόμενη σε πενήντα μέρες, εορτάζομε την από τους νεκρούς ανάσταση του Κυρίου και Θεού και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού, δεικνύοντας με αυτή την παράταση την υπεροχή της απέναντι στις άλλες εορτές.Πραγματικά όλοι όσοι αναστήθηκαν από τους νεκρούς, αναστήθηκαν από άλλους και, αφού πέθαναν πάλι, επέστρεψαν στη γη. Ο δε Χριστός, αφού αναστήθηκε από τους νεκρούς, δεν κυριεύεται πλέον καθόλου από το θάνατο, γιατί δεν επέστρεψε πάλι στη γη, αλλά ανέβηκε στον ουρανό, καθιστώντας το φύραμά μας, που είχε λάβει ομόθρονο με το Πατέρα, ως ομόθεο.Είναι ο μόνος που έγινε αρχή της μελλοντικής αναστάσεως όλων και πρωτότοκος από τους νεκρούς και πατέρας του μέλλοντος αιώνος.Και όπως όλοι, αμαρτωλοί και δίκαιοι, πεθαίνουν στον Αδάμ, έτσι στοn Χριστό θα ζωοποιηθούν όλοι, αμαρτωλοί και δίκαιοι, αλλά ο καθένας στην τάξη του. Όταν καταργήσει κάθε αρχή και εξουσία και δύναμη, και θέσει όλους τους εχθρούς του κάτω από τα πόδια του, τελευταίος εχθρός που θα καταργηθεί είναι ο θάνατος, κατά την κοινή ανάσταση.Ο Κύριος, κηρύττοντας το ευαγγέλιο της βασιλείας πριν από το πάθος, δεικνύει στους μαθητές ότι η εκλογή των αξίων της πίστεως δεν θα γίνει μόνο ανάμεσα στους Ιουδαίους, αλλά και ανάμεσα στους Εθνικούς, στην σημερινή περικοπή του ευαγγελίου.
Έρχεται ο Κύριος σε μια πόλη της Σαμάρειας που λέγεται Σιχάρ. (Σαμάρεια ονομάσθηκε η πόλη που έκτισε το 880 π.Χ. ο βασιλιάς του Ισραήλ, Αμβρί, έπειτα το όρος Σομόρ, που ήταν η ακρόπολή της, και τέλος όλο το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ, που καταλύθηκε από τους Ασσυρίους το 721 π.Χ. και ο ηγεμόνας τους εγκατέστησε εκεί εθνικούς από πολλά μέρη).Εκεί ήταν η πηγή του Ιακώβ, το πηγάδι που εκείνος είχε ανοίξει. Κουρασμένος ο Κύριος από την οδοιπορία κάθισε μόνος του δίπλα από το πηγάδι και κάτω, γιατί οι μαθητές του πήγαν να αγοράσουν τροφές. Έρχεται εκεί μια γυναίκα από τη Σαμάρεια να πάρει νερό και ο Κύριος διψώντας, ως άνθρωπος, της ζήτησε νερό.Αυτή αντελήφθη από την εμφάνισή του ότι ήταν Ιουδαίος, και θαύμασε πώς ένας Ιουδαίος ζητά νερό από την εθνική Σαμαρείτιδα. Αν γνώριζες, της είπε, τη δωρεά του Θεού, ποιός είναι αυτός που σου ζητά να πιει νερό, εσύ θα του ζητούσες, και θα σου έδινε ζωντανό νερό. Ο Κύριος επιβεβαίωσε ότι αν γνώριζε, θα γινόταν μέτοχος πραγματικά ζωντανού νερού, όπως έπραξε και απόλαυσε αργότερα όταν το έμαθε, ενώ το συνέδριο των Ιουδαίων, οι οποίοι έμαθαν σαφώς, εσταύρωσαν έπειτα ωστόσο τον Κύριο της δόξης. Δωρεά του Θεού είναι, επειδή θεωρεί αγαπητούς όλους, ακόμα και τους μισητούς από τους Ιουδαίους εθνικούς, και προσφέρει τον εαυτό του και καθιστά τους πιστούς σκεύη δεκτικά της Θεότητός του.
Η Σαμαρείτιδα δεν κατάλαβε το μεγαλείο του ζωντανού νερού, απορεί πού θα βρει νερό χωρίς κουβά σε ένα βαθύ πηγάδι. Έπειτα επιχειρεί να τον συγκρίνει με τον Ιακώβ, που τον αποκαλεί πατέρα, εξυμνώντας το γένος από τον τόπο, και εξαίρει το νερό με τη σκέψη ότι δεν μπορεί να βρεθεί καλύτερο. Όταν όμως άκουσε ότι το νερό που θα σου δώσω θα γίνει πηγή που τρέχει προς αιώνια ζωή, άφησε λόγο ψυχής που ποθεί, και οδηγείται προς την πίστη, και ζήτησε να το λάβει για να μην ξαναδιψάσει. Ο Κύριος, θέλοντας να αποκαλύπτεται λίγο λίγο, της λέγει να φωνάξει τον άνδρα της, γνωρίζοντάς της πόσους άνδρες είχε, και ότι αυτός που έχει τώρα δεν είναι δικός της. Εκείνη όμως δεν στενοχωρείται από τον έλεγχο, αλλά αμέσως καταλαβαίνει ότι ο Κύριος είναι προφήτης και του ζητά εξηγήσεις σε υψηλά ζητήματα.
Βλέπετε πόση είναι η μακροθυμία και η φιλομάθεια αυτής της γυναίκας; Πόση συλλογή και γνώση είχε στη διάνοιά της, πόση γνώση της θεόπνευστης Γραφής; Και αμέσως τον ρωτά πού πρέπει να λατρεύεται σωστά ο Θεός, εδώ σ’ αυτόν τον τόπο ή στα Ιεροσόλυμα; Και τότε παίρνει την απάντηση, ότι έρχεται η ώρα οπότε ούτε στο όρος αυτό ούτε στα Ιεροσόλυμα θα προσκυνήτε τον Πατέρα. Της γνωρίζει μάλιστα ότι η σωτηρία είναι από τους Ιουδαίους, δεν είπε θα είναι, στο μέλλον, γιατί ήταν αυτός ο ίδιος. Έρχεται ώρα και είναι τώρα, που οι αληθινοί προσκυνητές θα προσκυνούν τον Πατέρα κατά Πνεύμα και αλήθεια.Γιατί ο ύψιστος και προσκυνητός Πατέρας, είναι Πατέρας αυτοαληθείας, δηλαδή του μονογενούς Υιού και έχει Πνεύμα αληθείας, το Πνεύμα το άγιο, και αυτοί που τον προσκυνούν, το πράττουν έτσι διότι ενεργούνται δι’ αυτών. Ο Κύριος απομακρύνει κάθε σωματική έννοια τόπο και προσκύνηση, λέγοντας: Πνεύμα ο Θεός και αυτοί που τον προσκυνούν πρέπει να τον προσκυνούν κατά Πνεύμα και αλήθεια. Ως πνεύμα που είναι ο Θεός είναι ασώματος, το δε ασώματο δεν ευρίσκεται σε τόπο ούτε περιγράφεται με τοπικά όρια. Ως ασώματος ο Θεός δεν είναι πουθενά, ως Θεός δε είναι παντού, ως συνέχων και περιέχων το παν. Παντού είναι ο Θεός, όχι μόνο εδώ στη γη αλλά και υπεράνω της γης, Πατήρ ασώματος και κατά τον χρόνο και σε τόπο αόριστος.Βέβαια και η ψυχή και ο άγγελος είναι ασώματα, δεν είναι όμως σε τόπο, αλλά δεν είναι και παντού, γιατί δεν συνέχουν το σύμπαν αλλά αυτά έχουν ανάγκη του συνέχοντος.
Η Σαμαρείτιδα, καθώς άκουσε από τον Χριστό αυτά τα εξαίσια και θεοπρεπή λόγια, αναπτερωμένη, μνημονεύει τον προσδοκώμενο και ποθούμενο Μεσσία, τον λεγόμενο Χριστό, που όταν έρθει θα μας τα διδάξει όλα. Βλέπετε πώς ήταν ετοιμότατη για την πίστη; Από πού θα γνώριζε τούτο, αν δεν είχε μελετήσει τα προφητικά βιβλία με πολλή σύνεση; Έτσι προλαβαίνει περί του Χριστού ότι θα διδάξει όλη την αλήθεια. Μόλις την είδε ο Κύριος τόσο θερμή, της λέγει απροκάλυπτα: Εγώ είμαι ο Χριστός, που σου μιλώ. Εκείνη γίνεται αμέσως εκλεκτή ευαγγελίστρια και αφήνοντας την υδρία και το σπίτι της τρέχει και παρασύρει όλους τους Σαμαρείτες προς τον Χριστό, και αργότερα, με τον υπόλοιπο φωτοειδή βίο της (ως Αγία Φωτεινή), σφραγίζει με το μαρτύριο την αγάπη της προς τον Κύριο.
Από το βιβλίο Πατερικόν Κυριακοδρόμιον, σελίς 71 και εξής.

Επιμέλεια κειμένου Δημήτρης Δημουλάς.
Υμνολογική εκλογή.
Δόξα των Κεκραγαρίων του εσπερινού. Ήχος πλ. β’
Παρά το φρέαρ τού Ιακώβ, ευρών ο Ιησούς την Σαμαρείτιδα, αιτεί ύδωρ παρ’ αυτής, ο νέφεσι καλύπτων την γήν. Ω του θαύματος! Ο τοις Χερουβίμ εποχούμενος, πόρνη γυναικί διελέγετο, ύδωρ αιτών, ο εν ύδασι την γήν κρεμάσας, ύδωρ ζητών, ο πηγάς και λίμνας υδάτων εκχέων, θέλων ελκύσαι όντως αυτήν, την θηρευομένην υπό τού πολεμήτορος εχθρού’ και ποτίσασθαι ύδωρ ζωής, την φλεγομένην εν τοις ατοπήμασι δεινώς” ως μόνος εύσπλαγχνος και φιλάνθρωπος.

όταν συνάντησε ο Ιησούς τη Σαμαρείτιδα, κοντά στο πηγάδι του Ιακώβ, ζήτησε από αυτήν να πιεί νερό, Αυτός που με σύννεφα γεμάτα νερό καλύπτει τη γη. Ωθαύμα που συμβαίνει! Ο μεταφερόμενος στα Χερουβίμ, να συζητά με μια αμαρτωλή γυναίκα, παρακαλώντας την για νερό, Αυτός που κρέμασε πάνω στα νερά την γη! Ζητά νερό Αυτός που χύνει τα νερά των πηγών και των λιμνών, θέλοντας να προσελκύσει κοντά Του αυτήν που έιχε συλλάβει ο εχθρός διάβολος, για να ποτίσει με το νερό της Ζωής, αυτήν που φλέγοταν από τα αμαρτήματα της” Αυτός ο μόνος εύσπλαχνος και φιλάνθρωπος.

Κοντάκιον ήχος πλ. δ’
Πίστει ελθούσα εν τω φρέατι, η Σαμαρείτις εθεάσατο, το της σοφίας ύδωρ Σε, ώ ποτισθείσα δαψιλώς βασιλείαν την άνωθεν εκληρώσατο, αιωνίως η αοίδιμος.

Όταν ήλθε στο πηγάδι του Ιακώβ η Σαμαρείτιδα γυναίκα, είδε και γνώρισε με την πίστη της Εσένα Κύριε, Το νερό της ζωής. Αφού λοιπόν ποτίσθηκε άφθονα και δροσίσθηκε με αυτό το Άγιο και αστείρευτο ύδωρ, πήρε σαν κληρονομιά για τον εαυτό της την αιώνια βασιλεία. Με την πίστη της, τη ζωή της και το μαρτύριό της στη συνέχεια, έμεινε για πάντα στην μνήμη των ανθρώππων.

Ο Οίκος
Των σεπτών μυστηρίων ακούσωμεν, Ιωάννου ημάς εκδιδάσκοντος, τα εν τη Σαμαρεία γινόμενα, πώς γυναικί ωμίλει ο Κύριος, ύδωρ αιτήσας, ο τα ύδατα εις τας συναγωγάς αυτών συνάξας, ο Πατρί και τω Πνεύματι σύνθρονος’ ήλθε γάρ εκζητών την εικόνα αυτού, αιωνίως, ως αοίδιμος.

Ας ακούσουμε τον άγιο ευαγγελιστή Ιωάννη που μας διδάσκει τα άγια και σεβάσμια μμυστήρια, τα οποία συνέβησαν στη Σαμάρεια” πώς δηλαδή ο Κύριος συνομιλούσε με μια γυναίκα, και ζητούσε από αυτή νερό να πιει, Αυτός που έχει κλείσει τα νερά του σύμπαντος στις θέσεις τους, Αυτός που είναι σύνθρονος με τον Πατέρα και το Αγιο Πνεύμα. Γιατί ο Κύριος ήλθε για να ζητήσει και να σώσει τον άνθρωπο, την δική Του εικόνα, και να του χαρίσει την αιωνιότητα, αφού μόνος Αυτός υπάρχει και θα υπάρχει για πάντα.

Συναξάριον
Τη αυτή ημέρα, Κυριακή πέμπτη από του Πάσχα, την της Σαμαρείτιδος εορτήν εορτάζομεν.
Κατά την πέμπτη Κυριακή από το πάσχα εορτάζουμε την εορτή της Σαμαρείτιδος.
Στίχοι• Ύδωρ λαβείν ελθούσα το φθαρτόν, γύναι,• Το ζών απαντλείς, ώ ρύπους ψυχής πλύνεις.

Ενώ ήλθες να πάρεις το φθαρτό νερό, γυναίκα, αντλείς το ζωντανό και αθάνατο νερό, τον Χριστό, με το οποίο μπορέις να πλύνεις κάθε αμαρτία, που ρυπαίνει την ψυχή σου.
Ταις της σής Μάρτυρος Φωτεινής πρεσβείαις, Χριστέ ο Θεός, ελέησον ημάς.Αμήν.

Με τις πρεσβείες της μάρτυρός Σου Φωτεινής, Χριστέ ο Θεός μας, ελέησε και σώσε μας.
Εξαποστειλάριον της Σαμαρείτιδος. Γυναίκες ακουτίσθητε.

Σαμάρειαν κατέλαβες, Σωτήρ μου παντοδύναμε, και γυναικί ομιλήσας, εζήτεις ύδωρ του πιείν, ο εκ πέτρας ακροτόμου, πηγάσας ύδωρ, Εβραίοις, ήν προς πίστιν σην έλαβες” και νύν ζωής απολαύει, εν ουρανοίς αιωνίως.

Κύριε, Συ ο παντοδύναμος Σωτήρας μας, κάθισες στη Σαμάρεια και συνομιλούσες με μια γυναίκα, ζητώντας της νερό να πιεις, Σύ που από έναν απόκρημνο βράχο πήγασες νερό για τους Εβραίους. Αυτήν λοιπόν την γυναίκα την έφερες στην δική Σου πίστη, και τώρα απολαμβάνει αιωνίως στους ουρανούς κοντά Σου.

Της Μεσοπεντηκοστής Όμοιον
Μεσούσης παραγέγονας, της εορτής φιλάνθρωπε, εν ιερώ και ελάλεις’ οι δίψης έμπλεοι προς με, έλθετε και αρύσασθε, ύδωρ ζών και αλλόμενον, δι’ ού τρυφής και χάριτος, ζωής τε της αθανάτου, επαπολαύσετε πάντες.

Ενώ η εορτή βρισκόταν στο μέσο της, Κ΄΄υριε, ΄έφθασες και στάθηκες στο ιερό, και φώναξες: Οσοι είναι γεμάτοι από πνευμματική δίψα, ας έλθουν κοντά μου και ας αντλούν το ύδωρ της ζωής, που πηγάζει και πηδά και δεν το εμποδίζει κανείς, από το οποίο θα απολαύσετε όλοι ευφροσύνη, χαρά, Θεία Χάρη και αιώνια ζωή.

Δόξα των αίνων. Ηχος Πλ. Β.
Η πηγή της ζωαρχίας, Ιησούς ο Σωτήρ ημών, επί την πηγήν επιστάς του Πατριάρχου Ιακώβ, πιείν εζήτει ύδωρ, παρά γυναικός Σαμαρείτιδος. της δέ το ακοινώνητον των Ιουδαίων προσειπούσης, ο σοφός δημιουργός μετοχετεύει αυτήν, ταις γλυκείαις προσρήσεσι, μάλλον προς αίτησιν του αϊδίου ύδατος” ό και λαβούσα, τοις πάσιν εκήρυξεν ειπούσα, Δεύτε, ίδετε των κρυπτών γνώστην και Θεόν, παραγενόμενον σαρκί, δια το σώσαι τον άνθρωπον.

Ο Χριςστός και Θεός μας, η πηγή και αρχή πης πραγματικής ζωής, αφού έφθασε και κάθισε στην πηγή του πατριάρχου Ιακώβ, ζητούσε νερό να πιεί, από μ΄ία γυναίκα Σαμαρείτιδα. Και όταν αυτή του είπε πως οι Ιουδαίοι δεν έχουν επικοινωνία με τους Σαμαρείτες, οΚύριος, ο σοφός δημιουργός, την κατευθύνει με γλυκά λόγια ώστε να ζητήσει το αιώνιο και αθάνατο Νερό. Και όταν εκείνη έλαβε αυτό το νερό, εκήρυξε σε όλους τους συμπατριώτες της: Ελάτε να δέιτε Αυτόν που γνωρίζει όλα τα κρυφά των ανθρώπων, Αυτόν που ως Θεός και ως άνθρωπος ήλθε στον κόσμο, για να σώσει τον άνθρωπο.

Της Μεσοπεντηκοστής” δόξα. και νύν. Ήχος πλ. β’
Της εορτής μεσούσης, της σής Χριστέ Αναστάσεως, και θείας παρουσίας του Αγίου Σου Πνεύματος, συνελθόντες, των θαυμάτων σου ανυμνούμεν τα μυστήρια” εν ή κατάπεμψον ημίν το μέγα έλεος.

Ενώ βρισκόμαστε στο μέσον της εορταστικής περιόδου μεταξύ της Αναστάσεώς Σου και της παρουσίας του Αγίου Σου Πνεύματος, Κύριε, έχουμε συγκεντρωθεί και ανυμνούμε τα μυστήρια των θαυμάτων Σου. Σε αυτή την εορτή, στείλε μας, Κύριε, το μέγα Σου έλεος.

Απόδοση, Ιωάννης Τρίτος.