Του καθηγητή Χρήστου Γιανναρά.

Εφήβων ερωτήματα:

Ερώτ: Ποιός ο ρόλος της πίστης για τους νέους;

Για τον ρόλο της πίστης, τί να πώ; Δεν ορίζεται αυτός ο ρόλος, ανακαλύπτεται και γίνεται γνωστός μόνο εμπειρικά. Ποιός είναι ο ρόλος της μουσικής για τους νέους, ή της φιλίας, ή του έρωτα; Μόνο από τη γεύση των καρπών μπορούμε να αποτιμήσουμε αξίες. Η πίστη μπορεί να είναι μιά τυφλή στράτευση, μιά καταφυγή αδυναμίας. Μπορεί όμως να είναι και μιά ερωτική εμπιστοσύνη και αυτοπαράδοση, που δίνει νόημα στον καθημερινό βίο και μεταμορφώνει το παράλογο σε λόγο και το αδιέξοδο σε ελπίδα.

Ερώτ: Πραγματώνεται σήμερα ο ρόλος της πίστης και οι νέοι κοινωνούν τη ζωή τους ως αγάπη; Αν όχι, για ποιο λόγο;

Αν μου ζητάτε διαπιστώσεις, δεν έχω να σας προσφέρω. Και τα φαινόμενα είναι απατηλά. Τό μόνο σίγουρο είναι πως ζούμε σε μιά εποχή και σε ένα πολιτισμό που δεν ευνοεί ούτε την πίστη ούτε την αγάπη. Ποτιζόμαστε, από παιδιά, με μιά λογική κυριαρχίας, υποτάσσουμε τα πάντα στην ατομική μας κρίση και προτίμηση. Δεν ξέρουμε να εμπιστευόμαστε, να χαρίζουμε τον εαυτό μας-δεν μας το έμαθε κανείς. Για να το μάθουμε, πρέπει να αμφισβητήσουμε ριζικά την λογική που μας δυναστεύει, να ανακαλύψουμε πόσο γόνιμο είναι, μέσα στις σημερινές συνθήκες, να είσαι ουσιαστικά (και όχι επιδεικτικά) περιθωριακός, αναρχικός-να κολυμπάς κόντρα στο ρεύμα. Η Εκκλησία, ο έρωτας, η αληθινή τέχνη προϋποθέτουν ανθρώπους αναρχικούς, ανυπότακτους στην κατεστημένη λογική, στη λατρεία της «επιστήμης» στη δουλειά των ιδεολογιών, της μόδας, της κατανάλωσης. Μιλάω για μιά εσωτερική-προσωπική ανταρσία-όχι για εξωτερικά καμώματα.

Ερώτ: Αν δεχθούμε ότι από τον γαλλικό διαφωτισμό ως σήμερα υπάρχει ένας συνεχής αποχριστιανισμός και μιά απομάκρυνση από τα κοινωνικά πιστεύω, μήπως έτσι δημιουργείται μιά πίστη περισσότερο καθαρμένη, μιά αποδοχή της ιδέας του Θεού δίχως στοιχεία θρησκοληψίας;

Ο διαφωτισμός ήταν μιά δικαιολογημένη αντίδραση σε ένα χριστιανισμό που τον κάνανε «θρησκεία» για να τον υποτάξουν σε κοινωνικές σκοπιμότητες συντήρησης και σκοταδισμού. Όμως η αντίδραση πήρε λάθος δρόμο. Αρνήθηκε τον τυραννικό Θεό που αστυνομεύει τη ζωή, αλλά υπόταξε τον άνθρωπο στην τυραννία μιά ς μηχανιστικής λογικής. Έτσι δημιούργησε ο διαφωτισμός τον «μονοδιάστατο άνθρωπο» της εποχής μας, τον εγκεφαλικό και ανέραστο. Δεν πιστεύω ότι είναι περισσότερο «καθαρμένη» η θρησκευτική πίστη του διαφωτισμού. Να δέχεσαι ότι υπάρχει κάποιο «ανώτατο Όν», είναι κάτι που μπορεί να συμπληρώνει τη στεγανή εγωκεντρική αυτάρκεια των πεποιθήσεών σου-δίπλα στην πίστη σου στο πυθαγόρειο θεώρημα ή στο πρώτο θερμοδυναμικό αξίωμα. Δεν σου λύνει όμως κανένα πρόβλημα ζωής. Μπροστά στο θάνατο είσαι τόσο ανίσχυρος όσο και το σκυλί σου. Ενώ ο Θεός της Εκλλησίας δεν είναι «ιδέα», είναι ένας προσωπικός έρωτας που καταλύει το χρόνο και τη φθορά, είναι ο Νυμφίος, ο εραστής που σε συναρπάζει.

Ερώτ: Ακούμε και διαβάζουμε για το «νεορθόδοξο ρεύμα» σήμερα. Τί εκπροσωπεί, ποιες ανάγκες το δημιούργησαν, ποιός ο στόχος του;

Δεν νομίζω ότι είναι σωστός ο όρος «νεορθόδοξο ρεύμα», όμως επισημαίνει μιά πραγματικότητα που γίνεται όλο και περισσότερο αισθητή. Πρόκειται για νέους κυρίως ανθρώπους που κατορθώνουν να ανακαλύψουν την ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση του τόπου μας και τη σημασία της για τη σημερινή ζωή. Λέω ότι κατορθώνουν αυτή την ανακάλυψη, γιατί πρέπει να ξεπεράσουν χίλιες-δυό προκαταλήψεις που δημιουργεί η φορμαλιστική θρησκευτική κατήχηση στα σχολειά και η συστηματικά μεθοδευμένη κοινωνική αντίληψη για την ηθική χρεωκοπία των κληρικών. Τα παιδιά λοιπόν αυτά, κυρίως φοιτητές, ή κάποιοι επώνυμοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες, τολμάνε να προχωρήσουν πέρα από τις εντυπώσεις της επιφάνειας. Έτσι συναντάνε την εκκλησιαστική Ορθοδοξία ως πράξη ζωής-λατρεία, τραγούδι, Εικόνα, ελευθερία μέσα από την άσκηση. Πράξη που δίνει νόημα στην καθημερινότητα, εμπνέει μιά δυναμική στάση προσωπικού βίου, όπως και κριτήρια για μιά ελευθερωμένη από συμβατικότητες θεώρηση της πολιτικής, της τέχνης, των ανθρώπινων σχέσεων. Τί καρπούς θα δώσει αύριο αυτή η ανακάλυψη, κανένας δεν μπορεί να προδιαγράψει. Πάντως, αυτό που κιόλας εμφανίζεται δημιουργώντας ένα καινούργιο «κλίμα» στον ελληνικό χώρο, είναι μιά ανανεωμένη δυναμική αντίληψη για την ευχαριστιακή κοινότητα του λαού, την ενορία, μιά απαίτηση για ανακοπή του πολιτιστικού μεταπρατισμού που μαστίζει τον τόπο, ένας γονιμότατος χλευασμός της στράτευσης σε ξενόφερτες δογματικές ιδεολογίες-οποιασδήποτε απόχρωσης.